Gaston Bachelard - Η ποιητική του χώρου

Κατά κανόνα, η φαινομενολογία εξοφλεί με το παρελθόν και στρέφεται προς την καινοτομία. […] Πρέπει λοιπόν η γνώση, να συνοδεύεται από μία ισότιμη λήθη της γνώσης. Η μη γνώση δεν είναι άγνοια αλλά το δύσκολο έργο να ξεπεράσεις τη γνώση. Αυτό είναι το τίμημα που κάνει ένα έργο, σε κάθε στιγμή, αυτό το καθαρό καινούριο ξεκίνημα, που κάνει τη δημιουργία μία άσκηση ελευθερίας (Jean Lescure). 

[…] Ανάμεσα στα τέσσερα άστρα της Άρκτου, ένας μεγάλος ονειροπόλος μπορεί να πάει και να κατοικήσει. Ξεφεύγει, ίσως, από τη γη, και ο ψυχαναλυτής μπορεί να απαριθμήσει τους λόγους της φυγής του, αλλά ο ονειροπόλος είναι βέβαιος ότι θα βρει ένα κατάλυμα στα μέτρα των ονείρων του. […] Ο ποιητής δεν αφηγείται τα παραμύθια της γιαγιάς. Δεν έχει παρελθόν. Είναι σ’ έναν καινούριο κόσμο. Απέναντι στο παρελθόν και στα πράγματα αυτού του κόσμου πραγματοποίησε την απόλυτη μετουσίωση. Στον φαινομενολόγο ανήκει ν’ ακολουθήσει τον ποιητή. Ο ψυχαναλυτής δεν ασχολείται παρά με την αρνητικότητα της μετουσίωσης.

[…] Κάθε μοναχικός ονειροπόλος ξέρει πώς να ακούει διαφορετικά όταν κλείνει τα μάτια. Για να στοχαστούμε, για να ακούσουμε την εσωτερική φωνή, για να γράψουμε την κεντρική, συμπυκνωμένη φράση που λέει το «βάθος» της σκέψης, ποιος δεν έχει τον αντίχειρα και τα δύο πρώτα δάχτυλα σφιχτά πάνω στα βλέφαρα;

[…] Ο ποιητής πάει πιο βαθιά ανακαλύπτοντας μαζί με τον ποιητικό χώρο ένα χώρο που δεν μας κλείνει μέσα σε μια θυμική κατάσταση. Όποια κι αν είναι η συναισθηματικότητα που χρωματίζει ένα χώρο, είτε είναι θλιμμένη είτε βαριά, μόλις εκφραστεί, εκφραστεί ποιητικά, η θλίψη κατευνάζεται, η βαρύτητα ξαλαφρώνει. Ο ποιητικός χώρος, αφού εκφράζεται, παίρνει αξίες επέκτασης.

[…] Μία φιλοσοφία της φαντασίας πρέπει λοιπόν να ακολουθήσει τον ποιητή μέχρι την ακρότητα των εικόνων του, δίχως να περιορίσει αυτή την ακρότητα που συνιστά το φαινόμενο της ποιητικής ροής. Ο Rilke σ’ ένα γράμμα προς την Clara Rilke, γράφει: «Τα έργα τέχνης, γεννιούνται πάντα απ’ αυτόν που αντιμετώπισε τον κίνδυνο, απ’ αυτόν που πήγε μέχρι τα έσχατα όρια μιας εμπειρίας, μέχρι το σημείο που κανείς άνθρωπος δε μπορεί να υπερβεί. Όσο πιο μακριά ωθούμε, τόσο πιο σωστή, πιο προσωπική, πιο μοναδική, γίνεται μια ζωή».

[…] Ο ποιητής δεν υποχωρεί μπροστά στην αντιστροφή των σχέσεων περιεχομένου-περιέχοντος. Δίχως καν να σκεφθεί ότι δημιουργεί σκάνδαλο στον ορθολογικό άνθρωπο, ενάντια στον κοινό νου, βιώνει την ανατροπή των διαστάσεων, την αντιστροφή της προοπτικής του μέσα και του έξω. Ο ανώμαλος χαρακτήρας της εικόνας δε σημαίνει ότι είναι τεχνητά κατασκευασμένη. Η φαντασία είναι η πιο φυσική ικανότητα που υπάρχει.

[…] Ο φαινομενολόγος παίρνει τα πράγματα διαφορετικά∙ πιο σωστά, παίρνει την εικόνα όπως είναι, όπως τη δημιούργησε ο ποιητής και προσπαθεί να επωφεληθεί από αυτήν, να δοκιμάσει αυτόν τον σπάνιο καρπό. Όσο και αν απέχει από το να είναι ποιητής, προσπαθεί να επαναλάβει για τον εαυτό του τη δημιουργία, να συνεχίσει, αν μπορεί, την υπερβολή. Έτσι ο συνειρμός δεν συναντιέται. Αναζητιέται, είναι ηθελημένος. Είναι μία ποιητική συγκρότηση, ειδικά ποιητική. Είναι μια μετουσίωση ολότελα απαλλαγμένη από τα οργανικά ή ψυχικά βάρη από τα οποία θα θέλαμε να ελευθερωθούμε∙ εν συντομία, αντιστοιχεί σ’ αυτό που ονομάζαμε στην εισαγωγή μας καθαρή εξιδανίκευση.  

επιλογή από τη μετάφραση των E. Βέλτσου, Ι. Δ. Χατζηνικολή

Δ.Κ.